Bảo tàng nhạc Vân Kiều, Pa Kô

Trang chủ » Nhạc cụ dân tộc

Bảo tàng nhạc Vân Kiều, Pa Kô 12/26/2012 1:02:56 PM Nghe điệu, dân bản biết ngay là tiếng đàn Ưcơrao (đàn môi) của già Sen. Già đang trăn trở, âm nhạc truyền thống của dân tộc Pa Kô, Vân Kiều đang ngày càng bị mai một...

(VH)- Nửa mặt trời đã nấp sau đại ngàn Trường Sơn, hoàng hôn xuống. Cái chòi giữ rẫy trên núi Hêlơ bỗng vang ngân khúc Pổxu lúc trầm, lúc bổng, dập dìu... như đuổi hết cái mệt mỏi sau một ngày quần quật với nương rẫy.

Nghe điệu, dân bản biết ngay là tiếng đàn Ưcơrao (đàn môi) của già Sen. Già đang trăn trở, âm nhạc truyền thống của dân tộc Pa Kô, Vân Kiều đang ngày càng bị mai một...

“Vua nhạc” giữa đại ngàn Trường Sơn

Từ cầu treo Đa Krông, dọc lộ mòn Hồ Chí Minh về phía nam 50 km, bên dòng Đa Krông thơ mộng có bản Kahẹp (xã Tà Rụt, Đa Krông, Quảng Trị). Bản có một người Pa Kô rất “sành” về chế tác thành thạo và chơi được tất cả những nhạc cụ truyền thống của dân tộc Pa Kô và Vân Kiều - nghệ nhân Mai Hoa Sen. Chiều nào cũng thế, già Sen dạo vài khúc cho dân bản nghe. Già Sen muốn người Pa Kô, Vân Kiều yêu hơn và không quên đi những điệu nhạc hay của dân tộc mình.

Già Sen dành nguyên một góc nhà để làm “bảo tàng” nhạc cụ. 66 tuổi đời và 30 tuổi Đảng, già như một “bảo tàng sống” âm nhạc truyền thống của dân tộc Pa Kô, Vân Kiều quý giá ở Quảng Trị.

Già cho biết, hiện tại già đang lưu giữ hàng chục loại nhạc cụ gồm Tale (chiêng) đủ bộ 6 chiếc theo kích cỡ, Ciên (khèn bè), đàn Talư to nhỏ khác nhau, Ưkơrao (đàn môi), đàn A Ben (gần giống đàn nhị), kèn Tiơre... Năm 2007, già là người đã sưu tập đủ bộ nhạc cụ Pa Kô - Vân Kiều và các vật dụng truyền thống như chày, cối giã gạo... cho Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Bây giờ, ở Bảo tàng ấy trưng bày, có ghi cái tên của già.

Già Sen kể: “Gia nhập quân ngũ ở tuổi 18. Suốt thời gian tham gia chiến đấu, cây đàn ta lư nhỏ và chiếc đàn môi già luôn mang theo bên mình. Già gảy lên những điệu nhạc dân tộc mình mỗi khi thấy nhớ bản làng. Nghệ sĩ tộc là biệt danh đồng đội trong đơn vị đặt cho già”.

Thời nhỏ, được cha mẹ truyền lại tất cả những điệu đàn, khúc hát truyền thống, từ đó, già Sen thấy đam mê và yêu sâu sắc nền văn hoá dân tộc mình. Đến nay, già thuộc số nghệ nhân hiếm hoi biết làm nhạc cụ và chơi được tất cả các bản nhạc truyền thống mang đậm bản sắc văn hoá Pa Kô, Vân Kiều.

Già Sen là người đã đứng ra thành lập Đội cồng chiêng của xã Tà Rụt gồm 16 người ở tuổi thanh niên. Và chính Đội cồng chiêng xã Tà Rụt được đại diện cho tỉnh đi tham gia Festival Cồng chiêng các dân tộc Trường Sơn tại Đắk Lắk - Tây Nguyên, Lễ hội Văn hoá - Thể thao huyện Minh Hoá (Quảng Bình), Lễ hội Nhịp cầu Xuyên Á lần I (TX.Đông Hà, Quảng Trị).

Riêng nghệ nhân Mai Hoa Sen, tháng 11.2007 được mời về dạy các em ở Hội Người mù tỉnh Quảng Trị cách đánh đàn, thổi sáo. Rồi tham gia dàn dựng và viết kịch bản cho Lễ hội Mừng lúa mới huyện Đa Krông. Tháng trước, già là “thầy chủ nhiệm” của lớp học chế tác nhạc cụ do Phòng Văn hoá huyện tổ chức.

“Cái nhạc của dân tộc Pa Kô, Vân Kiều nghe hay cái tai lắm. Lời hát, điệu đàn diễn tả hết những cung bậc tình cảm, nét văn hoá riêng của dân tộc” – già Sen nói với vẻ tự hào. Già kể tên các vần điệu, nhịp đàn vừa “chứng minh” bằng nhiều nhạc cụ khác nhau: trai gái đi sim tìm hiểu nhau có lời hát và đệm đàn Talư như bài A Dà lúc nhịp nhàng tha thiết, lúc trách hờn; vui vẻ bên nhau và cùng múa quanh có khúc Pổxu; bài Păn Tưi (lẻ loi) da diết bằng Ưkơrao về nỗi buồn của chàng trai vượt núi băng sông tìm bạn yêu nhưng người ấy đã bị chàng trai khác giành mất; Tarần téctơn oán trách vì người yêu đã đi theo người khác; bản nhạc Hiê bà con thường dùng trong những lúc lễ hội với sự hoà nhịp của đủ bộ chiêng cùng đàn Talư, khèn bè Ciên, đàn A ben...

Cơn mưa nhẹ giữa chiều nay giăng xuống đại ngàn Trường Sơn càng làm cho tiếng đàn, âm khèn thêm dào dạt lòng người nghe.

Già Sen đang biểu diễn khúc Păn Tưi bằng đàn Talư loại nhỏ

Ký ức đẹp và hiện tại trăn trở

Ba bốn ngày trời sau mùa rẫy, cả bản chuẩn bị cho Hội mừng lúa mới. Đêm trăng Trường Sơn vằng vặc sáng, Hội mừng lúa mới được tổ chức nơi cái sân rộng nhất của bản.

Bà con Pa Kô ăn miếng cơm từ lúa mới, ăn những miếng thịt ngon, uống ngụm rượu cần. Trai gái nắm tay nhau quanh ngọn lửa lớn, nhảy những điệu truyền thống hoà quyện trong tiếng chiêng cồng ngân vọng, tiếng đàn Talư, A ben... thánh thót với bản nhạc Hiê mừng lúa mới. Hội kéo dài đến gần sáng. Tất cả cầu mong cho mưa thuận gió hoà, cái mùa màng tươi tốt, con thú dữ không về, dân bản ấm no hạnh phúc.

Cảnh tượng ấy giờ chỉ còn trong hồi ức của những người Pa Kô già tuổi. Già Sen ngậm ngùi: “Đã mười mấy mùa rẫy qua, chẳng ai buồn nhắc đến hội mừng. Dân bản chẳng mấy ai mặn mà với Talư, Ciên, A ben... nữa. Trai gái trẻ hẹn hò chỉ thích vào các quán cà phê nhạc xập xình, hát karaoke, uống bia và nhảy nhót theo cái nhạc mới trong đầu máy thôi”.

Năm 1977 xuất ngũ về lại Kahẹp, cũng nhờ tiếng Talư mà già Sen tìm được vợ. Nay lập ra được Đội cồng chiêng, già phải đi vận động khắp xã cả tháng trời, nói mỏi cái miệng mới có 16 thanh niên ưng cái bụng. Già hứng khởi hơn: “Nhưng vào đội rồi, già nói cho chúng nó hiểu cái hay của nhạc dân tộc mình”.

Vì nhọc nhằn với những mưu sinh cơm gạo mà tiếng A ben, tiếng Ưcơrao, Tiơre... cũng phai nhạt dần trong cuộc sống tinh thần người Pa Kô ở Quảng Trị. “Cuộc sống nay khác rồi. Cái gạo, cái cơm bà con không còn lo nhiều nữa. Phải tìm cách đưa cái “hồn” về lại cho bà con thôi! Không ai nhớ A Dà, Păn Tưi, Hiê nữa thì bà con Pa Kô, Vân Kiều như con suối Trường Sơn mà không cái nguồn vậy” - già Sen cứ quả quyết thế.

Hoàng hôn xuống, uống lấy ngụm nước, già lại sắp lên núi Hêlơ. Đàn, khèn đã có sẵn trên chòi canh rẫy.

Trần Nguyên Phong-Viết Long

Tin khác

Chính sách bảo mật thông tin

Chính sách và Quy định chung

Nhà phân phối dây đàn DAddario Mỹ chính hãng.

Ưu đãi lớn Noel và Tết Dương Lịch 2017

Nhạc Cụ Tiến Mạnh truyền hình Hà Nội